تا با توشه‌ای مهیا و سرشار از معنویت روانه ماه مهمانی خدا شویم. با توجه به قرار داشتن در این ماه با حجت الاسلام والمسلمین محمدتقی سبحانی نیا، معاون فرهنگی دارالحدیث و عضو هیأت علمی دانشگاه قرآن و حدیث درباره چرایی فضیلت این ماه و چگونگی بهره‌مندی حداکثری از آن به گفت وگو پرداخته‌ایم که مشروح آن از نظر می‌گذرد:
فضیلت ماه رجب و ایام و ماه‌هایی همچون آن در چه چیز نهفته است و چرا این ماه و دیگر اوقات خاص، نزد خداوند فضیلت دارند و اعمال مستحبی فراوان برای آنها توصیه می‌شود؟
- درباره ماه رجب روایات متعددی داریم که این ماه دارای برجستگی‌های بی‌شمار در میان دیگر ماه‌هاست و پیامبر اکرم (ص) فرموده‌اند: «رجب ماه خدا، شعبان ماه من و رمضان ماه امت من است.»
این ماه به خدا اختصاص دارد و جنگ و خونریزی در آن حرام است، اما اینکه چرا این ماه فضیلتی خاص دارد باید گفت با استنباط از متون دینی درمی‌یابیم خدای متعال در طول سال به برخی ماه‌ها و ایام و نیز در میان مکانها به برخی، قداست و فضیلتی خاص داده است تا اینکه بندگان انگیزه داشته و به درگاه الهی بیایند و با او رابطه مستقیم برقرار کرده و از بار گناهانشان کم کنند.
از این رو و به تعبیر قرآنی ما برخی ایام ا... همچون ماه‌های رجب، شعبان و رمضان و نیز مکانهای مقدس همچون مسجدالحرام و مسجدالنبی (ص) را داریم، حتی در ماه‌هایی که فضیلت دارند برخی اوقات در اوج است همچون لیله الرغائب در ماه رجب و روز مبعث که روزه آن ثواب ۶۰ سال را دارد و شب قدر در ماه مبارک رمضان که بر‌تر است از هزار ماه.
بنابراین، در چرایی این فضیلت باید گفت تلاش شده این مکانها و زمانهای خاص برای بهره گیری از عبادت و بندگی باشد تا از فضایل آنها بهره ببرند و به نظر می‌رسد خداوند متعال خواسته با برخورداری از این ویژگی‌های زمانی و مکانی، بندگان را که در مشغله‌ها و روزمرگی‌ها درگیر و گرفتار شده و فرصت ارتباط با خدا را از دست داده‌اند بویژه در جوامع کنونی، از انگیزه لازم برای ارتباط مستقیم و صمیمی با پروردگار بهره‌مند کند. نتیجه آنکه بر اساس برداشت از آموزه‌های دینی باید گفت خدای متعال همیشه و همه جا باب مناجات با خود را باز گذاشته، اما اینکه روز‌ها و ماه‌هایی را با ویژگی‌ها و اجر و منزلت خاص برگزید، برای این است که برای بندگان انگیزه سازی کند و در آن ایام اشتیاق ارتباط با خدا افزون می‌شود چه بسا اگر این ایام و اوقات نبودند شاید در طول سال ارتباط معنوی ویژه‌ای با خدا برقرار نمی‌شد و ما مسلمانانی بی‌روح بودیم که حداکثر عباداتمان به نماز و روزه واجب محدود می‌شد.
برای ماه رجب ادعیه، اوراد و اذکار متعددی از زبان معصومین (ع) مورد توصیه قرار گرفته است، راز این همه دعا و ذکر چیست و خداوند با مهندسی این ادعیه آدمی را به کدام مقصد هدایت می‌کند؟
- در برخی متون، عرفا این گونه بیان کرده‌اند که ماه‌های رجب و شعبان مقدمه‌ای است برای اوج گرفتن در ماه مبارک رمضان؛ اینها مراحل سیر و سلوک معنوی است که بنده از رجب آغاز کرده و در رمضان به اوج می‌رسد.
درباره ماه رجب باید گفت اگر این سه ماه را پیوسته تصور کرده و پلکان ترقی در نظر بگیریم ادعیه‌ای که در ماه رجب وارد شده برای آن است که ما در طول یک سال که گرفتار روزمرگی‌ها و مشاغل دنیوی بوده‌ایم در ماه رجب، خود را مرور کنیم و به عبارت بهتر اعمال و گفتار خود را ریکاوری کرده و از نو آغاز کنیم، از این رو و برای این آغاز باید خطاهای گذشته را پاک کرد و دوباره تعابیر صحیحی را نگاشت.
این نامه اعمالی که در ماه‌های گذشته ممکن است به دلیل گناهان و اشتباهات مکدر شده باشد در ماه رجب با دعا، ذکر و استغفار صیقل خورده و جلا می‌گیرد زیرا قلب بر اثر گناهان مکدر می‌شود و پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: «قلب انسان همانند آهن زنگ می‌زند.» و با توجه به اینکه ما مأمور هستیم قلب خود را سالم نگاه داریم و در قیامت تنها قلب سلیم در محضر الهی پذیرفته می‌شود، پس لازم است خود را محاسبه کنیم. بنا بر این در این میان رجب ماه جلا بخشیدن به قلب است و انسان باید به خود آمده و از قلب با اشک، توبه و انابه زنگار‌ها را بزداید تا صیقل بگیرد.
متأسفانه یکی از خطاهای رایج ما این است که می‌گوییم گناه و غفلت می‌کنیم و مشغول روزمرگی‌ها می‌شویم و در ایام خاص مانند رجب و رمضان، توبه و استغفار می‌کنیم در حالی که باید هر سال نسبت به سال قبل متعالی تر شویم، بنابراین در رجب باید بکوشیم گناهان ما بخشیده شده و در شعبان و رمضان اوج بگیریم. از این رو، اذکار، اوراد و ادعیه ماه رجب این امکان را فراهم می‌کند که معنویت و نورانیت ما بیشتر شود و انسانی که در میهمانیِ جدید خدا وارد می‌شود با رمضان سال قبل متفاوت بوده و متعالی تر شده باشد.
آیا صرف خواندن ادعیه و بیان اذکار برای این تعالی کفایت می‌کند یا همه آنچه از اعمال برای ماه رجب توصیه می‌شود باید در بستری خاص باشد تا چنین اثری بر جای بگذارد؟
- یکی از نکات برجسته که در متون دینی ماست موضوع دعا و عبادت و تزکیه نفس و برقراری ارتباط با خداست و بنابر آنچه از منابر بر می‌آید دعا برای برقراری رابطه صحیح با خداست، اما در حقیقت فقط دعا و ذکر نیست، زیرا کسی که در پی اصلاح رابطه خود با خدا باشد اما به دیگر روابطش بی‌توجه باشد، بی‌تردید در هدف دچار سستی می‌شود.
انسان روابط چهارگانه‌ای دارد که شامل ارتباط با خدا، با طبیعت، با خود و با دیگر انسانها اعم از مسلمان و غیرمسلمان می‌شود. اگر او حقیقتا بخواهد به مقام بندگی محض نایل شود باید بتواند همه این چهار نوع رابطه را اصلاح کند.
باید توجه داشت خداوند فرصتهای بی‌شماری را به ما عنایت کرده، بنابراین انواع روابط را سامان می‌دهد و انسان حتی حق ندارد حقوق جسمانی و روحانی خود را نادیده گرفته و به بدن خود ظلم کرده یا حقوق دیگران و طبیعت را پایمال کند، زیرا کم لطفی به طبیعت کم لطفی به نعمت‌های الهی است که اسراف و ناشکری محسوب می‌شود. بنابراین، اگر انسان رابطه خود را با خدا اصلاح کرده، اما از دیگر روابط غفلت کند و از کار کم بگذارد و حقوق دیگران را پایمال کند، از مواهب الهی بهره‌مند نمی‌شود.
ممکن نیست انسانی بنده خدا باشد و واجبات و مستحبات را به جا آورد، اما در محل کار کم فروشی کند و حقوق دیگران را زیر پا بگذارد، به عبارت بهتر اگر انسان بخواهد مؤمن راستین باشد باید همه جنبه‌ها را در کنار هم داشته باشد وگرنه عبادات و بندگی‌هایش درست نیست. پس از ایمان به خدا، خدمت به خلق بالا‌ترین فضیلت را دارد و اگر توانستیم اسم خود را جزو خادمان الهی ثبت کنیم و عبادت و بندگی را به درستی به جای آوریم، این چنین اعمال ما مقبول درگاه الهی واقع می‌شود.
این زمینه‌ای که برای صعود روحی معنوی انسان در ماه رجب فراهم می‌شود چه خروجی و رهاوردی برای سبک زندگی و اصلاح آن دارد؟
- اگر بتوانیم از این ماه‌ها استفاده کرده و با اذکار و ادعیه آن انس بگیریم، موجب می‌شود برابر برخی تغییراتی که در سبک زندگی ما به واسطه تکنولوژی پیش آمده مانع ایجاد کنیم، زیرا غالبا این تغییرات با ابعاد فکری - فرهنگی زندگی فردی و اجتماعی ما همخوانی ندارد.
امروز متاسفانه در خانه‌های ما جلوه‌های فناوری همچون اینترنت، ماهواره و انواع نرم افزارهای تلفن همراه و... این فرصت را از ما می‌گیرد که هم با اهل خانه ارتباط معقول داشته باشیم و هم ارتباط معنوی با خدا از طریق دعا و ذکر و نماز برقرار کنیم. متأسفانه این امکانات سخت افزاری موجب می‌شود عباداتمان را عجولانه و بی‌تفکر انجام دهیم، در حالی که مدیریت ما بر این فناوری‌ها زمینه رابطه معنوی با خدا را برای ما فراهم می‌کند.
اکنون این امکانات سخت افزاری آسیب جدی به سبک زندگی ما وارد کرده و ما اگر بهره گیری‌هایمان صحیح باشد و سدهای لازم را برابر تحولات ناخواسته در زندگی ایجاد و کنترل کنیم و از سوی دیگر از نورانیت دعا‌ها و اذکار بهره‌مند شویم، می‌توانیم برابر این آسیبها بایستیم، زیرا روایت است از پیامبر (ص) که ایشان از خداوند نقل می‌کنند: «بنده اگر اهل گناه باشد، نخستین لذتی که از او سلب می‌شود، لذت مناجات است.»
آنهایی که شیرینی عبادت را چشیده‌اند حاضرند از خواب شیرین نیمه شب بگذرند و شیرینی دیگر یعنی مناجات و راز و نیاز را بچشند، اما اهل گناه این لذت را از دست می‌دهند؛ بنابراین، باید بکوشیم این شیرینی را بچشیم و طعم خوش آن را حفظ کنیم.
نظر شما